Op 7 maart 2022 werd het Actieplan tegen Grensoverschrijdend Gedrag in de Vlaamse Mediasector bekendgemaakt. Sindsdien bleef de sector niet stilzitten en werden er tal van acties uitgerold. Maar wat houdt grensoverschrijdend gedrag nu precies in? Samen met Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid, schept mediarte duidelijkheid.
Elke persoon heeft de vrijheid om zelf te bepalen welk gedrag en/of welke handeling als grensoverschrijdend wordt ervaren. Wat voor de een aanvaardbaar is, kan dat voor de ander niet zijn. Daarom is grensoverschrijdend gedrag geen vaststaand gegeven. Het kan cultureel of maatschappelijk bepaald zijn, evolueren in de tijd en naargelang de context. Toch bestaan er enkele handvatten die helpen om een gemeenschappelijke taal en een algemeen kader rond grensoverschrijdend gedrag te scheppen.
Grensoverschrijdend gedrag omvat samengevat elke vorm van verbaal, non-verbaal of lichamelijk gedrag dat de waardigheid van een persoon aantast of een kwetsende, bedreigende omgeving creëert. Dat wil zeggen dat zowel uitspraken als uitsluiting of fysiek geweld onder de noemer van grensoverschrijdend gedrag kunnen vallen. Wat deze uiteenlopende handelingen met elkaar gemeen hebben, is dat ze de fysieke, psychische en/of seksuele integriteit van een persoon aantasten.
De Belgische welzijnswet beschouwt grensoverschrijdend gedrag als een koepelbegrip voor pesten, verbaal of fysiek geweld en ongewenst seksueel gedrag. Ook zaken zoals aanranding, (seksueel) misbruik of intimidatie zijn volgens deze wet vormen van grensoverschrijdend gedrag.
Pesten
Pesten verwijst naar een escalerend proces waarbij een persoon gedurende een langere periode herhaaldelijk het doelwit is van negatieve gedragingen. In tegenstelling tot plagen heeft pesten de expliciete bedoeling om te kwetsen en kan het zich uiten op verschillende manieren: negeren, belangrijke informatie achterhouden, roddels verspreiden of intimideren. Bij pesten is er vaak sprake van een ongelijke machtspositie.
Geweld
Geweld verwijst naar elke daad waarbij een persoon psychisch of fysiek wordt bedreigd of aangevallen. Duwen, iets gooien of slaan worden onder fysieke agressie gerekend en vernederingen, dreigementen of beledigingen onder psychische agressie.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag
In de Belgische Welzijnswet wordt verwezen naar ongewenst seksueel gedrag als ongewenst gedrag met een seksuele connotatie dat de waardigheid van een persoon aantast en/of een onaangename omgeving creëert. Dit kan verbaal van aard zijn, door bijvoorbeeld seksuele uitspraken, of non-verbaal, door bijvoorbeeld lonken, en/of fysiek, door bijvoorbeeld aanrakingen. Om te bepalen of seksueel gedrag grensoverschrijdend is of niet, worden de zes criteria van het Sensoa Vlaggensysteem gebruikt. Deze criteria kunnen ook als kapstok gebruikt worden om andere vormen van grensoverschrijdend gedrag in te schatten.
Toestemming
Er is sprake van toestemming wanneer alle betrokkenen hun akkoord geven voor het gedrag. Dat akkoord kan expliciet of impliciet gegeven zijn. De andere persoon geeft mondelinge toestemming of flirt op zijn of haar beurt terug. Maar ook toestemming is geen vaststaand gegeven en kan op elk moment ongedaan gemaakt worden. Het terugtrekken van toestemming hoeft geen reden te kennen en het geven van toestemming vereist een vrijwillige situatie.
Deze video maakt het concept toestemming op een toegankelijke manier duidelijk.
Vrijwilligheid
In een vrijwillige situatie is er geen sprake van druk, dwang of chantage. Indien er secundaire winst gekoppeld is aan de situatie, zoals ingaan op flirtgedrag om je job niet te verliezen, moet de vrijwilligheid in vraag gesteld worden.
Gelijkwaardigheid
We spreken van gelijkwaardigheid wanneer alle betrokkenen aan elkaar gewaagd zijn. Er is daarbij geen groot verschil in autoriteit, macht, (werk)ervaring en intellect. Indien er twijfel is over gelijkwaardigheid, moet ook de eventuele gegeven toestemming in vraag gesteld worden.
Context
Seksueel gedrag is enkel verantwoord binnen een context die algemeen maatschappelijk aanvaard is met het oog op de privacy van alle betrokkenen. Het is aangeraden om een gedragscode op te stellen als organisatie zodat duidelijk is welk gedrag al dan niet acceptabel is binnen de werkcontext.
Ontwikkelings- of functioneringsniveau
Zijn er signalen dat de betrokkenen de situatie en de gevolgen ervan niet kunnen inschatten? Er kunnen onderliggende redenen zijn waarom het ontwikkelings- of functioneringsniveau in vraag wordt gesteld, bijvoorbeeld bij een ziektebeeld zoals depressie, een manische episode of burn-out, middelengebruik zoals alcohol en drugs, trauma of beperking. Bij minderjarigen is het ook belangrijk om te bekijken of het gestelde gedrag passend is bij het ontwikkelingsniveau.
Impact
Het gedrag mag geen schadelijke gevolgen hebben voor de betrokkenen. Deze schade kan zowel fysiek zijn, zoals wondjes of andere kwetsuren, of psychisch, bijvoorbeeld schaamte of angst. Er kan ook een negatieve impact zijn zonder dat er een intentie was om te schaden.
Door de juiste taal rond grensoverschrijdend gedrag te gebruiken, zorgen we ervoor dat we elkaar goed begrijpen en ieders ervaringen kunnen erkennen.
