GRIP, de mensenrechtenorganisatie van en voor personen met een handicap, publiceerde in 2021 de herwerkte versie van 'het handboek voor mediamakers die personen met een handicap correct willen afbeelden en betrekken in hun werk'. Samen met GRIP vertaalt mediarte dit handboek in een toolbox die mediamakers helpt om op een correcte manier aan de slag te gaan met deze thematiek.
Waarom dit handboek/deze toolbox?
Het beroep van mediamaker en beeldvorming gaan hand in hand. Of je nu nieuwsanker bent, journalist, cameraman of regisseur, jouw werk bepaalt mee de thema's die leven in de maatschappij en de houding die mensen ertegenover innemen. Een van je doelen is dan ook om de samenleving zo correct mogelijk te weerspiegelen in je werk. Je doet beroep op diverse bronnen en zorgt ervoor dat de mensen die je aan het woord laat een heterogene groep vormen.
Personen met een handicap zijn een van de bevolkingsgroepen die in de media op een representatieve manier aan bod zouden moeten komen. Maar liefst 10% of 1 op de 10 personen in Vlaanderen heeft een handicap of chronische ziekte. Echter, onderzoek toont aan dat slechts iets meer dan 1% van de televisieactoren een observeerbare handicap heeft. (1) Zelfs als we in rekening brengen dat niet elke handicap zichtbaar is, ligt dit percentage erg laag. Ook in de printmedia zijn personen met een handicap nog sterk ondervertegenwoordigd. (2)
Niet alleen de frequentie waarmee personen met een handicap in de media worden afgebeeld komt niet overeen met de realiteit. Zelfs als personen met een handicap aan bod komen, is de manier waarop ze worden weergegeven vaak ongenuanceerd en/of stereotiep. De rollen die ze toebedeeld krijgen zijn meestal beperkt, net zoals de contexten waarin ze optreden. Ga maar na wanneer je voor het laatst een rolstoelgebruiker in een quizpanel zag zitten, een fictiereeks bekeek waarin een blind personage een topfunctie bekleedt of een artikel las waarin iemand met het syndroom van Down vertelt over diens etnische achtergrond. Dat je nu amper voorbeelden vindt, zegt genoeg.
De gebrekkige weergave van personen met een handicap in de media, reflecteert het gebrek aan kennis over en ervaring met deze doelgroep bij de bevolking zonder handicap. Hoewel iedereen wel rechtstreeks of via via iemand kent die een handicap heeft, weet men vaak niet hoe best met deze persoon om te gaan, wat diens rechten zijn, diens ideeën, plannen, dromen, eigenschappen… zowel gelinkt aan als los van diens handicap.
Personen met een handicap kunnen nog steeds niet op een volwaardige manier aan de maatschappij deelnemen en zijn dan ook op bepaalde levensdomeinen slechts schaars aanwezig. Om dit te veranderen is een inclusief, genuanceerd denken nodig met betrekking tot personen met een handicap onder alle leden van de bevolking. Media(makers) kunnen daar een belangrijke rol in spelen.
En wat zit er in voor mij?
Als mediamaker heb je er enkel baat bij om personen met een handicap vaker en op een meer inclusieve manier weer te geven. In de eerste plaats is er het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VRPH). Hierin wordt de media vermeld als een middel om de bewustwording rond personen met een handicap te bevorderen en om stereotypes en vooroordelen weg te werken. België, dat het VRPH ratificeerde in 2009, werd door het VN-Comité reeds op de vingers getikt, onder meer omdat personen met een handicap nog te vaak “worden voorgesteld als personen met een gebrek en […] onvoldoende […] als burgers die volwaardig deelnemen aan de maatschappij.” (3) De oproep naar concrete beleidslijnen voor een representatieve beeldvorming van personen met een handicap in de media wordt alsmaar luider en het belang hiervan wordt door steeds meer politici erkend.
Naast op beleidsvlak, vormt de correcte beeldvorming van personen met een handicap in de media steeds vaker een aandachtspunt bij televisiemerken en andere contentafnemers, die in toenemende mate voorwaarden stellen aan hun aankopen op vlak van diversiteit (onder andere handicap). Zo hanteert de VRT sinds kort een streefcijfer schermzichtbaarheid van 2% voor mensen met een handicap in haar intern en extern geproduceerde aanbod en zet ze in op een genuanceerde, inclusieve beeldvorming van personen uit deze bevolkingslaag. Ook vanuit de commerciële zenders is er een groeiende vraag naar producties waarin personen met een handicap aan bod komen.
Bovendien komen ook personen met een handicap zelf steeds vaker op voor hun rechten. Ze willen beschouwd worden als volwaardige burgers en actief lid uitmaken van alle delen van de maatschappij. Als je als mediamaker de vinger aan de pols wil houden, doe je er goed aan rekening te houden met deze 3 evoluties door personen met een handicap zichtbaarder te maken, zowel op het scherm als op papier en dit op een inclusieve, genuanceerde manier. Er is echter nog 1 belangrijkere reden…
Diversiteit is een meerwaarde. Zoals gezegd, wil je als mediamaker een veelheid van stemmen laten weerklinken in je werk. Dit om debatten te openen en verhalen te vertellen die anders erg eenzijdig zouden zijn. Je wilt mensen laten proeven van andere perspectieven dan die van henzelf en hen wegslepen, al is het voor even, van het leventje dat zij als alledaags beschouwen. Personen met een handicap kunnen hier erg impactvol voor zijn. Door de vele zaken die zij vaak al hebben meegemaakt, hebben zij een andere kijk op de samenleving en op wat anderen als normaal beschouwen. Hun ervaring maakt hen - naast al hun niet-handicapgerelateerde kennis en vaardigheden - interessante gesprekspartners, en kan ook fictieve personages net die ene laag extra geven. Zeg nu zelf, een piraat met een houten been is toch zoveel leuker dan een met 2 benen?!
Opbouw toolbox
De toolbox voor mediamakers die personen met een handicap correct willen afbeelden en betrekken in hun werk bestaat momenteel uit vier artikels die mediamakers helpen om personen met een handicap correct af te beelden en te betrekken in hun werk.
- Het eerste luik geeft enkele tips/manieren om personen met een handicap beter te bereiken.
- Vervolgens is het belangrijk om op enkele zaken in acht te nemen om het contact met een persoon met een handicap vlot te laten verlopen.
- In het derde artikel schrijft GRIP enkele peilers uit voor de weergave van personen met een handicap.
- Tenslotte gaan we dieper in op hoe correct en respectvol te verwijzen naar personen met een handicap.
______________________________________________________________________________________
(1) Vertoont, S. (2017). Beelden met een beperking: Een kwantitatieve inhoudsanalyse naar de representatie van handicap op primetime televisie in Vlaanderen. Working Paper Film & TV Studies . Ghent: CIMS-Centre for Cinema and Media Studies.
(2) Goethals, T. (2017). Inclusion of Persons with Disabilities in Flanders. A ‘participatory’ research project on personal narratives, the representation of persons with disabilities in the media, and political participation of persons with an intellectual disability. (Doctoral dissertation). Ghent University and the University of Antwerp, Belgium.
(3) GRIPvzw, 2020. Advies bij de beheersovereenkomst 2021-2025, Brussel.
Gelijke Rechten voor Iedere Persoon met een handicap (GRIP) is de mensenrechtenorganisatie van en voor personen met een handicap. We streven naar gelijke rechten en gelijke kansen en komen op voor een inclusieve samenleving. GRIP zet in op de beeldvorming over mensen met een handicap. Media, kunst en cultuur spelen een belangrijke rol in de manier waarop naar personen met een handicap gekeken wordt. Een inclusief, genuanceerd denken is nodig met betrekking tot personen met een handicap onder alle leden van de bevolking.
Bekijk het volledige handboek op de website van GRIP
