Raf Njotea studeerde Taal- en Letterkunde aan de KULeuven en werkt als scenarist, presentator en columnist voor De Standaard. Hij schreef o.a. mee aan de tv-series ‘Dertigers’, ‘Panna’ en ‘Familie’, en maakte samen met Lander Kennis de podcast ‘Ouder’ voor Radio 1. Via zijn opiniestukken en lezingen mengt Raf zich in het maatschappelijk debat rond thema’s als identiteit, taal en representatie.
Mattias Goovaerts behaalde een master Schrijven aan het RITCS waar hij, nog tijdens zijn studies, het scenaristencollectief Maliboe vormde met medestudenten Lies Van Grieken en Joren Slaets. Sinds 2019 vliegt Mattias solo en schreef hij mee aan verschillende Vlaamse series, zoals ‘Billie VS Benjamin’, ‘Hoodie’ en ‘Panna’. Hij maakt ook luisterverhalen onder de naam ‘Kopfkino Stories’.
Raf en Mattias zijn beide co-voorzitter van de Scenaristengilde.
Voor zij die de Scenaristengilde nog niet kennen: wat doen jullie precies?
Mattias Goovaerts: “De Scenaristengilde is een belangen- en beroepsvereniging met ongeveer 190 leden, een mix van beginnende en ervaren scenaristen. Ons doel is om de positie van de scenarist in het audiovisuele landschap te versterken. Bijvoorbeeld door de beeldvorming rond scenaristen te veranderen. Mensen weten meestal wel wie de regisseur is en wie de acteurs zijn van een film, maar dat er dan een scenarist achter het verhaal en de dialogen zit, dát is voor het publiek vaak nog een verrassing. We organiseren ook netwerkmomenten. Voor beginnende scenaristen is dat heel waardevol want soms zijn dat bepalende ontmoetingen in hun carrière. Zo koppelen we producenten of regisseurs aan scenaristen die hun project of kortfilm willen pitchen. Daarnaast doen we heel wat lobbywerk. We werken bijvoorbeeld nauw samen met de politiek, andere beroepsverenigingen en het VAF om ook via die wegen zoveel mogelijk kansen te creëren voor scenaristen. Zo verdedigen we de rechten van de scenarist op het gebied van wetgeving en politiek, bijvoorbeeld rond auteursrechten.
Verder verlenen we bijstand aan leden die komen aankloppen met juridische vragen. Binnenkort bestaan we 18 jaar en ik denk dat we trots mogen zijn op het werk dat onze gilde in die tijd heeft verzet.”
Het is belangrijk dat mensen scenario schrijven zien als een volwaardig beroep en niet als een romantische hobby.
Pakweg dertig jaar geleden zag het beroep van de scenarist er dus helemaal anders uit?
Raf Njotea: “Ja, dat waren vaak nog mensen die gewoon als hobby schreven of die voor tv werkten en dan ernaast ook schreven omdat er vraag naar was. Wat niet wil zeggen dat ze geen talent hadden. Maar ondertussen is het beroep geprofessionaliseerd, bestaan er opleidingen en ontstond in 2004 de Scenaristengilde.”
Mattias: “Ik denk ook dat we als scenaristen veel diverser zijn geworden. Dat we iets minder een exclusieve witte mannenclub geworden zijn. Alhoewel er daar ook nog veel marge is, natuurlijk. Ik heb ook het gevoel dat er nu meer openheid bestaat naar jonge scenaristen. Het is allemaal net iets gemakkelijker geworden om vandaag als scenarist aan de slag te gaan, vergeleken met tien jaar geleden.”
Raf: “Ik herinner me nog goed toen ik voor het eerst in contact met de gilde kwam. Ik werkte toen nog niet als scenarist, maar had wel die ambitie. Ik kende niemand, maar werd direct goed opgevangen. Wat voor mij toen belangrijk was, was simpelweg het gevoel dat ik bij een groep hoorde die dezelfde job deed. Dat werkt bekrachtigend en je leert veel mensen kennen, komt op nieuwe plekken. Niet enkel binnen de gilde zelf, maar bijvoorbeeld ook bij het VAF. Je gaat naar filmfestivals, hebt contacten met producenten. Op die manier kom je in een netwerk terecht dat waardevol is. Zeker als beginnende scenarist.”
Mattias: “Ja, dat klinkt erg herkenbaar: Showing up is half the job. Toen Lies, Joren en ik startten met Maliboe, kregen wij via onze contacten bij de gilde onze eerste schrijfopdrachten. Zo ging de bal aan het rollen. Het gevoel dat je niet alleen bent met je vragen en problemen werkt versterkend. Veel scenaristen komen dezelfde obstakels tegen, tijdens het creatieve proces of bij onderhandelingen. Dat delen met elkaar, daar gaat een enorme kracht vanuit”
Dus het romantisch beeld van de eenzame schrijver op een zolderkamertje klopt echt niet?
Raf: “Het beeld van de schrijver die op dat kamertje wacht op inspiratie, is niet zo gezond en ik zou er graag vanaf willen. Het is belangrijk dat mensen scenario schrijven zien als een volwaardig beroep en niet als een romantische hobby. Jammer genoeg bestaat er zelfs in onze eigen sector vaak nog een foute perceptie over het werk dat verzet moet worden om een goed scenario af te leveren.
Een cameraman bijvoorbeeld, die tijdens een werkdag op de set staat te draaien, is heel duidelijk en zichtbaar aanwezig bij het uitoefenen van zijn job. En stel dat die op het einde van de dag slecht werk heeft geleverd, wordt hij nog altijd betaald voor die dag. Maar omdat veel van ons (voorbereidend) schrijfwerk ‘onzichtbaar’ is in het eindresultaat en je niet altijd exact weet hoeveel rewrites een scenario nodig heeft, worden scenaristen in de praktijk vaak onderbetaald en soms zelfs helemaal niet wanneer de opdracht uitloopt. Ik vind dat we daarover in de toekomst betere en fairdere afspraken moeten maken.”
Verhalen vertellen is onze passie, maar het is ook onze job.
Je wordt over het algemeen niet per dag betaald, maar per opdracht?
Raf: Vaak wel, ja. Al zie ik wel een verschuiving. Op zich vind ik niet dat we allemaal naar een dagprijs moeten gaan. We moeten gewoon op een gezondere manier naar ons werk kijken en duidelijkere financiële afspraken maken.
Mattias: “Verhalen vertellen is onze passie, maar het is ook onze job. Wat ik vroeger vaak tegenkwam in contracten, waren zinnen zoals: ‘De scenarist verbindt zich ertoe om geen alcohol te drinken tijdens de werkuren.’ Dat was echt een slap in the face. Ik kan mij ergens wel voorstellen dat zoiets dertig jaar geleden in een contract moest, maar ik vind dat het nu niet meer kan.”
Hoeveel scenaristen bestaan er in Vlaanderen die kunnen leven van hun job als scenarist?
Raf: Goh, het is moeilijk daar een aantal op te plakken. Eigenlijk vermoed ik dat veel scenaristen hun scenariowerk combineren met andere soorten schrijfopdrachten of jobs.
Mattias: “Er zijn ook meer en meer scenaristen die zelf gaan showrunnen of regisseren. Zeker internationaal is dat het geval. Zelf ben ik scenarist in zelfstandig hoofdberoep. Op termijn wil ik ook gaan regisseren, maar dan liefst eigen projecten. Onlangs heb ik voor de eerste keer met ‘Panna’ een eigen reeks volledig uitgewerkt en was ik ook showrunner. Dat smaakte naar meer.
Raf: “Ik presenteer en ik schrijf daarnaast voor de krant. Verder heb ik onlangs ook een podcast gemaakt. Ik wil al die verschillende dingen blijven doen, want van scenario's schrijven alleen zou ik niet gelukkig worden. Dat is echt een moeizaam proces waarin je veel creatieve energie moet steken met vaak een onzekere uitkomst. Ik heb superveel respect voor mensen die dat als enige job doen, al ben ik ook zelfstandige en maakt scenarioschrijven nog altijd de hoofdbrok van mijn financiële inkomen uit. Als je geluk hebt, zoals met ‘Dertigers’, kun je een lange periode voltijds schrijven en verdien je goed. Maar na zo’n project zijn er vaak minder drukke periodes of krijg je kortere opdrachten. Daardoor blijven je inkomsten altijd wat onzeker.”
Er staan nog veel veranderingen te gebeuren in onze sector en de gilde zal daardoor nog belangrijker worden voor scenaristen.
Waarom zou je als scenarist lid worden van de Scenaristengilde?
Raf: “De gilde gaat enkel maar belangrijker worden voor de sector. Dat zie je nu al. Vaak ben je als scenarist een klein visje tegenover grote spelers, zeker omdat je aan het begin van de keten staat. Je moet meestal zelf investeren in een eerste scenario en daarna bestaat het risico dat andere mensen met de pluimen of het geld gaan lopen. Het is goed om in zo’n situatie een gilde achter jou te hebben staan. Al is een gilde maar zo sterk als het aantal leden, natuurlijk. Tegelijk is dat een collectieve reden om je aan te sluiten. Je kan er altijd iets uithalen, zoals een direct netwerk en deel uitmaken van een groep. Verder krijg je concrete tips van ons. Op onze website kan je als lid contactgegevens van andere scenaristen opzoeken, vind je scenario's van Vlaamse reeksen en films en kan je podcasts of opnames beluisteren van talks die we georganiseerd hebben met scenaristen of andere professionals. Eentje daarvan is een gesprek met Emmanuel Van Melkebeke, een advocaat die toelichting gaf over contracten, onderhandelingen en het financiële aspect van ons beroep. Dat was zelfs voor mij heel verhelderend, ook al ben ik al een tijd actief in de sector. Het is altijd nuttig om eens duidelijk uitgelegd te krijgen hoe het nu precies zit met auteursrechten. Welke soorten auteursrechten bestaan er? Wat is een billijke verdeling van die auteursrechten? Hoe pak je het aan om te onderhandelen? Wat moet je doen om vanuit een zwakkere positie toch sterk te staan? Een belangrijke tip is bijvoorbeeld: Laat altijd een contract nalezen door een advocaat.”
Mattias: “Inderdaad. En een tweede tip: Laat je nooit onder tijdsdruk zetten om iets te tekenen wat je niet helemaal begrijpt. Dat klinkt misschien logisch, maar in de realiteit gebeurt het vaker dat er lang wordt gewacht om een contract af te sluiten terwijl je dan al veel werk hebt geleverd. Misschien zelfs onbetaald. En dan moet het ineens heel snel gaan. Maar als je dat contract eenmaal getekend hebt, is er geen weg terug. Nog een belangrijke tip: Wees niet bang om andere scenaristen aan te spreken. Ik heb het gevoel dat er, in vergelijking met vroeger, meer openheid bestaat om te babbelen en het kan alleen maar helpen om jezelf te informeren.”
Raf: “Het aantal problemen, conflicten of vragen neemt daardoor niet af. Maar dat scenaristen assertiever worden, is een positieve evolutie.”
Mattias: “Het is belangrijk om te weten dat je veel meer onderhandelingsmacht in handen hebt als het bijvoorbeeld een eigen idee betreft. En zo komen we terug bij onze ambitie om de positie van scenaristen te versterken. Er staan nog veel veranderingen te gebeuren in onze sector en de gilde zal daardoor nog belangrijker worden voor scenaristen. We staan sterker samen en ik heb het gevoel dat de huidige generatie dat goed begrijpt. Steeds meer verhalen en ervaringen worden gedeeld en dat is mooi om te zien. It’s the only way forward en een beroepsvereniging kan daar alleen maar bij helpen!”
