In een wereld waar competenties de sleutel zijn tot succes, wordt de kunst van het koffiezetten steeds meer erkend als een waardevolle vaardigheid. Maar achter deze alledaagse handeling schuilt een diepere betekenis - het gaat over verbinding, empathie en zelfs carrièremogelijkheden.
We duiken in de complexe wereld van competenties, van het onderscheid tussen skills en competenties tot de rol van competentiematrixen en de noodzaak om het menselijke aspect te behouden te midden van de neoliberale druk. Ontdek hoe organisaties zoals mediarte en partners zoals CYANOTYPES een nieuw pad banen in de audiovisuele sector, waar competentieontwikkeling een integraal onderdeel is van de toekomstbestendigheid van bedrijven.
Is koffie zetten -en dan bedoel ik lekkere, smaakvolle, geurige koffie zetten- een competentie? Deze vraag leverde een tijdje geleden -bij een koffie uiteraard, die aanleiding was- een geanimeerd gesprek op dat in essentie ging over wat koffie teweegbrengt. Veel, zo blijkt. Onnoemelijk veel. Koffie gaat immers over mensen. Over mensen die naar koffie verlangen, naar koffie snakken, koffie nodig hebben en zonder koffie niet functioneren. Koffie zet mensen in beweging. Daarvoor sta je ‘s morgens op. Koffie zorgt voor connectie, liefde en troost. Mensen vinden elkaar bij een koffie.
Er zijn filmmakers die beweren dat ze hun carrière begonnen zijn met het rondbrengen van koffie op een filmset. Een koffie voor de regisseur, voor de camera operator, voor de 1st assistent director. Hun onderaan-de-ladder-job bestond erin dat ze de crew en de acteurs op de set tevreden moesten houden zodat iedereen de slopende opnamedagen zonder al te veel turbulenties doorkwam. Timing was belangrijk. Een moment van verbondenheid. Een koffie aanbieden is aangeven dat je gezien hebt dat iemand een koffie, meer dan wat dan ook, goed kan gebruiken. Die persoon voelt zich gezien én begrepen. Dat is niet niks. Ondertussen kijken en leren. De kneepjes van het vak. Vrienden worden met iedereen. Koffie als visitekaartje.
Op 9 mei 2023 ging -met zacht tromgeroffel en plechtige toespraken- het Europees jaar van de vaardigheden van start onder de naam European Year of Skills, afgekort EYS. Wellicht was er die dag ook koffie achteraf. Nog tot 8 mei 2024 worden in Europa duizenden evenementen georganiseerd die verband houden met het ontwikkelen van competenties. De onrustige klimaatomwenteling, de ontwikkeling van artificiële intelligentie als die van een ongeleid projectiel, de razendsnelle digitale, technologische en groene transitie en de wereldwijde conflicthaarden liggen aan de basis van deze acties. De Engelse termen skilling, upskilling, reskilling, skill gaps, skillsets, soft skills en future skills, triple loop learning, unlearning en relearning kunnen je ondertussen onmogelijk zijn ontgaan en zouden vertrouwd in de ogen moeten blinken. De toekomstige concurrentiekracht van Europa hangt er vanaf. Survival of the fittest wordt tegenwoordig gekoppeld aan het idee dat wie sneller leert dan de anderen, zich beter aanpast en dus overleeft.
mediarte heeft de wil om snel te schakelen en ontwikkelde eerder al de competentiescan, een online tool die inzicht biedt in de competenties die nodig zijn voor het uitvoeren van bepaalde functies. Op basis van een eenvoudige scan, waarbij je aangeeft welke competenties je beheerst, worden opleidingen en vacatures aangeboden op maat van het ingegeven profiel. Omscholing en bijscholing liggen binnen handbereik. Het vergt een inspanning. Er is geen belofte op werk. Maar het is een kans, het biedt mogelijkheden, het nodigt uit.
Daarnaast worden stagiairs er tijdens de begeleiding van een mediastage op gewezen om de competenties, die ze tijdens hun stage verwerven, te benoemen en te vermelden in hun logboek en later op te nemen in hun curriculum vitae, zodat de verworven vaardigheden onderschreven kunnen worden door de stagementor. Micro-credentials voor zeer korte, gerichte opleidingen liggen in het verschiet.
De woorden competenties en skills zijn al enkele keren gevallen. Ze worden door en naast elkaar gebruikt. Dat levert zelden problemen op. Toch wordt een onderscheid gemaakt. Competenties worden beschouwd als het geheel van kennis (knowledge), gedrag (attitude) en vaardigheden (skills). Soms worden er nog waarden (values) aan toegevoegd. We houden het voorlopig bij de eerste drie. Skills zijn dus een onderdeel van competenties. Om een competentie te verwerven heb je de kennis nodig van de uit te voeren taak, de gedragskenmerken die je in staat stellen om met je kennis en vaardigheden aan de slag te gaan en uiteraard de vaardigheden die inherent zijn aan een opdracht of een functie. Een begrippenkader ontwikkelen is een van de sleutels voor het verwerven van tal van competenties. Wat een naam heeft, kan worden benoemd. Maar wacht. We zijn er nog niet.
Europa heeft hiervoor in 2017 de meertalige classificatie ESCO uitgerold -wat staat voor European Skills, Competences, Qualifications and Occupations- met de bedoeling een gemeenschappelijke taal te ontwikkelen. 13.890 Skills, met uitvoerige beschrijvingen, worden gelinkt aan 3008 beroepen, vertaald in 28 talen. Hieruit blijkt echter dat er toch wel heel wat verschillen in benadering bestaan en dat spraakverwarring knaagt aan de eensgezindheid. Complexe materie. Complexiteit omarmen wordt echter gezien als een belangrijke competentie, die we dan ook graag beheersen.
Om geïnformeerd te blijven is mediarte aangesloten bij Pact for Skills én Creative Skills Europe, twee platformen waarop werkgeversorganisaties, opleidingsverstrekkers, vakbonden en belanghebbenden uit de audiovisuele en live performance sector hun krachten bundelen om het huidige opleidingsaanbod te actualiseren, uit te diepen en toegankelijker te maken voor werkzoekenden en professionals. Samen vormen ze een ontmoetingsplaats en een lerend netwerk. In november 2023 nam mediarte ook deel aan de Creative Skills Week in Wenen, waar de Weense koffiehuizen -door UNESCO sinds 2011 erkend als immaterieel cultureel erfgoed- een begrip zijn. Net zoals de mengers van koffiebonen achter de sierlijke art-deco-togen en de kelners die iets kennen van koffie zetten. En van taartjes en gebak.
Daarnaast is mediarte een hechte partner van CYANOTYPES, een pan-Europees project gefinancierd door de Europese Gemeenschap en geïnitieerd door een consortium van 20 leden, onder leiding van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Samen met enkele toonaangevende Europese organisaties uit de culturele en creatieve sector -zoals het European Network for Higher Arts Education (ELIA), Universidade Lusófona, het European Creative Business Network (ECBN), Yrkesnämnden för Film och TV (YNFT), het Europese Creative Hubs Network (ECHN) en innovatieve en ervaren ontwikkelaars van opleidingsprogramma's zoals MateraHub, WIFI-WKO, MyData en EQ Arts- zet mediarte de schouders onder dit waardevolle, inspirerende en onwijs lerende traject.
De partners in CYANOTYPES werken onvermoeid en met vereende krachten aan een methodologie om binnen de CCI- sector de competenties die aanwezig zijn, ontbreken of zich aandienen in kaart te brengen. Het is een verrijkend en ver-reikend onderzoeksproject, bevolkt door out-of-the-box denkers die het op zich genomen hebben om binnen hun organisatie de interne netwerken van de organisatie te verbinden met externe informatiebronnen. In twee woorden: boundary spanners. Geregeld wordt iedereen met de voeten op de grond gehouden. Binnen drie jaar moet er een tastbaar resultaat zijn. Een model dat ons in staat stelt om competenties in kaart te brengen. De weg ernaartoe alleen al is de moeite waard.
Op die weg kom je ook borden tegen met de naam neoliberalisme. Ons taalgebruik is inmiddels doordrongen van het competentiediscours. De kritische onderzoeksjournalist George Monbiot beschrijft in zijn boek Uit de puinhopen, een nieuwe politiek in een tijd van crisis, op een genuanceerde manier de rol en de invloed van het neoliberalisme op ons denken: “Als je geen baan hebt, zo houdt dat niet-aflatende gefluister je voor, dan komt dat niet doordat er structurele werkloosheid heerst, maar doordat het jou ontbreekt aan inzet en ondernemingslust” (2017; 39).
Het oplijsten van competenties mag niet gebruikt worden om iemand te framen. We moeten erover waken dat de rasters van een competentiematrix geen tralies van een gevangenis worden waarachter iemand vastzit. We zoeken en vinden snel een stok om mee te slaan. Laten we ons daarvan bewust zijn. Een ondoordachte analyse zegt meer over degene die de andere onderwaardeert dan over de kwaliteiten van de geviseerde persoon. Van een werkgever wordt verwacht om zinvolle conclusies te trekken uit een onafhankelijke en deskundige doorlichting. Dat is een competentie bij uitstek. Het oplijsten van competenties is pas zinvol wanneer er gekeken wordt naar wat aanwezig is en waar groeiruimte zit. Een talent ontwikkel je wanneer je het hebt opgemerkt, herkend of ontdekt.
De inmiddels overleden VUB-ererector Caroline Pauwels haalde in haar boek Ronduit, overpeinzingen van een possibilist drie criteria aan waar een wervend Europees verhaal volgens haar aan moet voldoen: “Het moet toekomstgericht zijn, het moet aanzetten tot dromen en het moet het verschil maken in het dagelijks leven van mensen” (2021; 202). Ik sluit me hier volmondig bij aan en ik hou een warm pleidooi om in onze creatieve sector oog te hebben voor competenties als dagdromen en verdwalen, grasduinen en dralen, flaneren en vertragen, taartjes eten, op de rug in het gras naar voorbijtrekkende wolkenslierten staren, de pootjes van de mier voelen die over je heen trippelen; ideale voedingsbodems waar inspiratie welig tiert. De strenge discipline die we onszelf opleggen om strakke deadlines te halen in overvolle agenda’s, vraagt om een even grote vrijheid om -wanneer je dat zelf beslist- de teugels te vieren.
Psychotherapeut en internationaal executive coach Jan Ardui deed onderzoek naar wat succesvolle mensen doen en denken en wat hen daardoor zo briljant maakt. In zijn recente boek A Pathway to Humble Authority wijst hij op het kenmerkende gegeven dat briljante mensen extreem gedisciplineerd zijn én zichzelf een enorme innerlijke vrijheid toestaan: “This combination of discipline and freedom engendered a way of exercising authority that was flexible, a capacity to focus that was open, and a quality of authenticity that was extremely influential” (2023; 8-9). De auteur wijst op de wisselwerking van complementariteiten die leiden tot impactvolle en opmerkelijke resultaten. De uitdaging en de kunst liggen erin een evenwicht te behouden tussen trouw zijn aan jezelf en tegemoetkomen aan organisatorische vereisten.
Deze vele wegen brengen me bij onze eigen audiovisuele sector. Creative Skills Europe en Cyanotypes zijn een vruchtbare bron van informatie en een vrijplaats om ideeën uit te wisselen om het begeleidingstraject Checkit op een constructieve manier in de steigers te zetten. Dit initiatief verloopt in nauwe samenwerking met drie andere sociale fondsen: Liberform (vrije beroepen), 323-fonds (vastgoedsector) en Podiumkunsten. Het is een gratis begeleidingstraject voor KMO’s om zicht te krijgen op de competenties die reeds aanwezig zijn en waar opleidingen voor zouden ingericht kunnen worden, met het doel de onderneming toekomstbestendig maken. Op de website van mediarte vind je er alles over terug. Een opleiding Barista zou een van de mogelijkheden kunnen zijn. Het zou als teambuilding niet misstaan.
Dus wanneer ik binnenkort langs kom om Checkit voor te stellen en samen je organisatie tegen het licht te houden, weet je alvast wat je me mag aanbieden.
