Kan je als filmmaker een zinvolle bijdrage leveren aan een duurzamere leefomgeving? Ben je je bewust van de impact die je genereert op de set? Hoe vertalen onze dagdagelijkse keuzes zich op vlak van CO2-uitstoot? Allemaal vragen waarover het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) zich al enkele jaren buigt. Het VAF speelt een ambassadeursrol op vlak van duurzame filmproducties. Daarbij ligt de nadruk niet enkel op bewustwording, maar ook op het in kaart brengen van de milieu-impact van de sector. Voornamelijk in Vlaanderen, maar ook erbuiten. Er wordt ook gestreefd naar een meer uniforme aanpak ‘duurzaam filmen’ op Europees niveau. Dit artikel gaat dieper in op de ‘European Environmental Calculator’ (Eureca), de nieuwe Europese online eco-calculator voor (co)producties en hoe het VAF deze vanaf 2023 zal uitrollen.
Wat is duurzaamheid?
Hoe je het ook draait of keert: de artistieke en logistieke keuzes die we dagdagelijks op de filmset maken, hebben een onmiskenbare en meetbare milieu-impact. Een steeds terugkerende vraag is ‘wat maakt een audiovisuele productie duurzaam’? Wat versta je onder duurzaamheid? Gaat het om klimaatverandering (de CO2-uitstoot), of sta je bijvoorbeeld ook stil bij thema’s als diversiteit, het mentale welzijn van je cast en crew, de impact van jouw aanwezigheid op omwonenden, de natuur of het historische pand waarin je filmt? Of ligt de nadruk eerder op lokaal aankopen en fair trade? Er bestaan zoveel verschillende definities, dat het voor een productie vaak moeilijk is om de juiste focus te leggen.
Het VAF hanteert de ‘duurzame ontwikkelingsdoelen’ - beter gekend als SDG’s - als moreel kompas. Duurzaamheid is door de Verenigde Naties vertaald in 17 concrete domeinen waaronder klimaatverandering, biodiversiteit, gendergelijkheid, onderwijs, … Het is logisch dat niet al deze doelen even relevant zijn voor elk individueel project, maar ze vormen wel een degelijke basis. Klimaatverandering (gemeten als CO2-equivalent) vormt één van de prioriteiten voor het VAF en staat volwaardig naast initiatieven op vlak van diversiteit, gender en inclusie.
De vraag is niet alleen ‘wat is duurzaamheid’, maar ook ‘hoe meet je milieu-impact op een betrouwbare manier’? Wanneer kan je zeggen dat een productie écht duurzaam is? Draait het om ‘Ik heb alle logistieke keuzes netjes in kaart gebracht, dus alles is goed’. Of moet je met jouw project onder een drempelwaarde blijven of een bepaald percentage CO2 reduceren? Op zich zijn beide laatste opties niet echt fair: elk project is zo verschillend qua omvang, dat je ze onmogelijk met elkaar kan vergelijken. Waarmee kan je jezelf vergelijken? Van zodra je bijvoorbeeld buitenlandse verplaatsingen hebt, weet je dat de totale impact vele keren hoger zal zijn dan een lokale productie.
Een doorsnee Vlaamse langspeelfilm heeft een CO2-impact van ongeveer 73 ton, wat overeenkomt met de jaarlijkse milieu-uitstoot van 10 doorsnee gezinnen. De impact die je als filmmaker hebt, is veel groter dan die in jouw privé leven. Slimme logistieke keuzes op en rond de set helpen om zowel op vlak van milieu als budget te besparen.
Voor het VAF draait het om een breder bewustzijn, waarbij je zowel in de voorbereidende fase, de productie én ook nadien stilstaat bij de impact van jouw logistieke keuzes. Zie het als een vorm van risicoanalyse, waarbij je milieu-impact mee in overweging neemt tijdens de ganse productie:
-
Plan
Denken over duurzaamheid start vroeg in de voorbereiding en kan zo concreet zijn als ‘is deze potentiële filmlocatie vlot bereikbaar met het openbaar vervoer?’, ‘is er een lokale (hernieuwbare) stroombron in de buurt?’ of ‘kunnen we productiewagens ergens veilig ’s nachts parkeren?’. Het gaat daarbij vooral om het op voorhand vergelijken van mogelijke logistieke alternatieven (bv. hoeveel is verschil tussen een klassieke of veggie maaltijd). - Doe
Tijdens de productie vertaal je duurzame ambities in concrete keuzes voor beschikbare duurzame alternatieven. Belangrijke randvoorwaarden zijn hier natuurlijk ook beschikbaarheid, creativiteit, tijd, betaalbaarheid en het draagvlak. Overweeg zeker die keuzes waarbij je ook aanzienlijk kan besparen op jouw budget (carpoolen, vrachtwagens beperken, vermijden van generatoren, …). Je kan je daarbij baseren op jouw eigen ervaring, de kennis van jouw verschillende departementen, eventuele externe expertise, leidraden en best practices, de input van leveranciers, …. Een betrouwbaar meetinstrument zoals Eureca helpt om al die keuzes te becijferen. Als ambassadeur bundelt en deelt het VAF die kennis en instrumenten met de sector. - Evalueer
In een laatste fase kan je evalueren: ‘hebben we de juiste duurzame keuzes gemaakt en wat leren we hieruit?’. Eureca helpt je om die resultaten zichtbaar te maken en hierover met jouw partners in dialoog te gaan.
En Europa?
Steeds meer filmfondsen in heel Europa vragen producties om stil te staan bij hun milieu-impact. De insteek van al die initiatieven is vergelijkbaar: ‘hoe kunnen we verstandige keuzes maken op de set?’. Maar de concrete aanpak daarvan verschilt van regio tot regio. Deze wildgroei vermoeilijkt de dagdagelijkse praktijk op de filmset. Dat verschillende regio’s met duurzaamheid aan de slag gaan, is natuurlijk fantastisch. Maar hoe vertaalt die diversiteit van verschillende protocols zich voor (co)producties? Zo eist Creative Media het gebruik van een calculator en het in dienst nemen van een eco-verantwoordelijke, ontwikkelt Eurimages aan bijkomende duurzaamheidscriteria en werken sommige regio’s met concrete checklists op project- of bedrijfsniveau. Verschillende Europese initiatieven en overlegorganen ijveren voor een efficiënte kennisdeling en afstemming tussen landen en regio’s. Het VAF speelt ook op dit vlak een actieve rol en werkt mee aan een meer uniforme manier van werken.
Eén van die Europese initiatieven is het Green Screen Interreg project, waarin het VAF samen met zeven andere partners kennis en ervaring op vlak van duurzaam filmbeleid uitwisselen. Uit de vergelijking van bestaande CO2-calculatoren blijkt er op Europees niveau steeds meer vraag te zijn naar degelijke en betaalbare meetinstrumenten om de milieu-impact (gemeten als CO2-uitstoot) van producties in kaart te brengen. Bestaande instrumenten zijn echter moeilijk vergelijkbaar, hebben een lokale focus, kosten geld, zijn niet gebruiksvriendelijk of ongeschikt voor grotere coproducties. Om aan die specifieke noden te voldoen ontwikkelden het VAF, de Slovak Film Commission en het Spaanse Promálaga de gloednieuwe ‘European Environmental Calculator’ (Eureca). De Katholieke Universiteit Leuven zorgde voor de wetenschappelijke ondersteuning.
Hoe werkt Eureca?
Eureca is een gratis online instrument dat de impact van audiovisuele producties in kaart brengt. Het zet de gemaakte logistieke keuzes op het vlak van transport, catering, accommodatie, materialen, elektriciteit en verwarming, digitale processen en uitgaande afvalstromen om in milieu-impact. Een infographic geeft de totale impact, het aandeel van de verschillende coproductiepartners en departementen weer. Eureca geeft niet enkel de CO2-uitstoot weer, maar ook domeinen als toxiciteit, verzuring en radioactiviteit.
Achter Eureca zit een uitgebreide database met wetenschappelijke conversiefactoren verborgen. Zo kan zowat elke logistieke keuze omgezet worden in milieu-impact. Experten van de KU Leuven en vertegenwoordigers vanuit de filmsector waken mee over de nauwkeurigheid en volledigheid van deze database. Eureca gebruikt Europese gemiddelden, zodat grote coproducties dezelfde getallen hanteren. Voor het elektriciteitsverbruik zijn de verschillen tussen landen dermate groot dat lokale cijfers gebruikt worden.
Eureca is gemaakt voor verschillende soorten profielen; zowel producenten en hun crews, freelance medewerkers als filmfondsen kunnen gebruikmaken van Eureca.
Producenten kunnen een paswoord aanmaken, hun directe collega’s toevoegen aan hun bedrijfsprofiel en in hun dashboard nieuwe projecten aanmaken. Nadat enkele algemene kenmerken van het filmproject ingevuld zijn (titel, genre, coproducenten, filmlocaties, …), start de uiteindelijke berekening.
Via een beveiligde weg kan de producent (freelance) medewerkers en externe coproducenten toegang verschaffen tot Eureca. Op deze manier kan elke partner het eigen aandeel rapporteren en kunnen verschillende medewerkers bijdragen aan het project.
Wanneer projecten onderhevig zijn aan duurzaamheidscriteria van een externe financier (bv. het VAF), dan kan ook die betrokken instantie toegang verleend worden.
Een infographic toont de totale uitstoot van een project, berekent een aantal parameters en geeft het relatieve aandeel van elk domein en elke productiepartner gedetailleerd weer.
Van zodra een project ‘finaal’ is en alle gegevens gevalideerd zijn, wordt het gearchiveerd. Zo kunnen gegevens niet per ongeluk gewijzigd worden en ben je zeker dat de gegevens in overzichtsrapporten volledig zijn.
De toekomst?
Het VAF ziet Eureca als een belangrijk instrument om VAF-gesteunde projecten te helpen duurzame keuzes te maken. Grote filmprojecten en mediareeksen die vanaf 1 januari 2023 goedgekeurd worden of die na 1 juli 2023 hun technisch dossier ondertekenen, worden gevraagd om via Eureca hun impact in kaart te brengen en te rapporteren; kleinere projecten kunnen Eureca gebruiken als inspiratiebron. VAF voorziet infosessies over duurzaamheid en het gebruik van Eureca in functie van de deadlines van goedkeuringen.
Vanzelfsprekend is Eureca ‘work in progress’. Waar nodig blijven we het instrument verder finetunen en verdiepen. Dat gebeurt onder meer via eindwerkonderzoeken die samen met KU Leuven opgestart worden. Op die manier is bv. de impact van textiel en kostuumontwerp, drinkwatergebruik en setdecoratie gedetailleerd in kaart gebracht.