Nadat ze toneel in New York en film in Parijs studeerde, debuteerde Frederike Migom in 2019 met ‘Binti’. De film werd op meer dan 60 festivals vertoond en won maar liefst 14 awards. Momenteel werkt ze aan haar tweede langspeelfilm: ‘Sorry’. Een adaptatie van het boek ‘Tegenwoordig heet iedereen sorry’ van Bart Moeyaert.
Una Kreso werd geboren in Joegoslavië en groeide op in Nederland. Daar studeerdeze aan de kunstacademie in Breda waar ze haar fascinatie voor storytelling ontdekte. Nadien behaalde ze haar master Schrijven aan het RITCS in Brussel en startte ze als scenarist van de serie ‘Hacked’, waarvan er een tweede seizoen in de maak is. Ook maakt Una deel uit van Het Grensoverschrijvend Collectief.
Op het Brussels International Film Festival sprak mediarte met hen toen ze tijdens de ‘Screenwriters’ Day’ te gast waren om te spreken over hun werk en leven als scenarist.
Hoe is het allemaal begonnen voor jullie?
Una Kreso: “Aan de kunstacademie in Breda leerde ik over alle aspecten van het filmmaken, maar nauwelijks iets over scenario. Tijdens die studie maakte ik verschillende kortfilms en dacht ik elke keer: Oké, deze film gaat mijn meesterwerk zijn. En dan ben je klaar met de montage en besef je dat je scenario eigenlijk helemáal niet is geworden wat het had moeten zijn. Je kan de beste acteurs engageren en de beste DOP inhuren, maar als het scenario niet klopt, kan je je film moeilijk redden achteraf. Zo ben ik op het RITCS terechtgekomen voor mijn master Schrijven. Met mijn eindwerk mocht ik deelnemen aan het VAF Scenario Atelier. Dat was fijn want ik wilde niet solliciteren bij een writersroom of stage doen. Ik wilde mijn eigen film maken en was heel koppig. Ook was ik blut en negeerde ik iedereen die mij adviseerde om te solliciteren voor jobs met een stabiel inkomen. Sorry, mama! Ondertussen deed ik losse jobkes om wat geld te verdienen, zoals assistent-opnameleiding op een set. Dan sta je daar met zo'n verkeersbord in je handen auto's te blokkeren terwijl je zes jaar lang hebt gestudeerd om films te mogen maken.”
Frederike Migom: “Mijn parcours is iets anders verlopen omdat ik nog veel meer zijwegen heb genomen. Toen ik toneel studeerde in New York, was het mijn droom om actrice te worden. Maar pas nadien besefte ik dat acteren niet mijn ding was en toen ben ik in Parijs film gaan studeren. Als afstudeerproject vond ik een stageplaats bij de langspeelfilm van Hilde Van Mieghem, ‘Smoorverliefd’, die geproduceerd werd door Caviar. Na die stage mocht ik beginnen als productie-assistent en dat heb ik drie jaar gedaan. Dat is niet echt een creatieve job, dus er begon wel iets te knagen. Tijdens een productie werk je lange dagen en ik was soms echt kapot. In die situatie is er ook geen ruimte om te schrijven en het is echt moeilijk om uit die cirkel te raken omdat je dan je inkomen verliest. Als een geschenk uit de hemel kreeg ik uiteindelijk een rol aangeboden in een soap die mij de kans gaf om op tien dagen per maand evenveel geld te verdienen als tijdens mijn vorige, voltijdse job. Plots had ik tijd om te schrijven en dat heeft mijn leven gered. Tijdens die overgangsfase, waarin ik mij voorzichtig uitte als regisseur en schrijver, heb ik heel veel steun van een goede vriend gehad die mij bij het schrijfproces heeft geholpen. Een mentor is belangrijk want jarenlang werken aan een project waarvan je niet weet of het gaat lukken, is best heftig. Met een mentor sta je er minder alleen voor. Schrijven is ook een emotioneel beroep omdat er onderweg veel projecten worden afgewezen, ook al heb je heel je hart en ziel erin gestoken. Je moet leren om dat niet persoonlijk te nemen.”
Una, jij bent een van de scenaristen van het Grensoverschrijvend Collectief, wie zijn jullie?
Una: “Wij zijn drie jonge, vrouwelijke scenaristen, elk met een andere culturele achtergrond. In de projecten die wij samen schrijven, focussen we erop dat televisie representatief moet zijn voor iedereen in onze samenleving. Toen ik, samen met Nele Vandael en Amina Hatim, afstudeerde aan het RITCS, kwam Nele meteen met een idee voor een reeks over Brussel. Over millennials. Dat bestond toen nog niet. We zijn samen beginnen brainstormen en we hebben direct gevoeld dat er een goede klik was. Vanaf dat moment zijn we intensief samen blijven werken.”
Uiteindelijk is film voor mij ook een soort studie over het mens-zijn.
Hoe verloopt de samenwerking concreet?
Una: “Met het collectief werken we voornamelijk aan eigen concepten. We hebben in korte tijd een aantal projecten bij verschillende producenten gepitcht. Daarnaast houden we ook nog ruimte over om andere samenwerkingen aan te gaan. Het is al gebeurd dat producenten ons met een eigen concept benaderen. Zo hebben we bijvoorbeeld ook in de writersroom van ‘Lisa’ gezeten om te dialogeren en op die manier brood op de plank te krijgen. Want dat moet ook gebeuren, natuurlijk.”
Ik woon in Brussel en kom veel mensen tegen. Observeer veel. Dat is mijn inspiratie
Word je dan vooral benaderd voor een vrouwelijke kijk op scenario's?
Una: “Ik denk dat wij de juiste timing hadden met het ontstaan van ons collectief omdat precies op dat moment heel de #metoo-bom ontplofte. Wij merken dat er in Vlaanderen een ongelooflijke inzet bestaat om verandering in die oude mentaliteit te brengen en dat daarom opdrachten vaak onze kant uitkomen. Er wordt ook aan ons gevraagd om een blik te werpen op scripts die door mannen zijn geschreven of om deel te nemen aan een brainstorm of een feedback-sessie. Dat is echt een stap in de hele goede richting.”
Frederike: “Ik denk dat er ook wel een verschil bestaat tussen het regie-wereldje en het schrijvers-wereldje. Dat je sneller mannen op een set ziet staan bij high end reeksen dan vrouwen. Onder scenaristen is dat altijd meer een mix geweest.”
Una: “Nou, als ik kijk naar de generatie voor mij, zie je toch veel meer mannen onder de scenaristen. Dus het is toch echt wel een ontwikkeling van de laatste jaren, dat daar verandering in komt. Ik ben blij dat ik het geluk heb gehad om in the right place at the right time te zijn.”
Waar putten jullie inspiratie uit voor jullie verhalen?
Una: “Uit de mensen om mij heen. Ik woon in Brussel
en kom veel mensen tegen. Observeer veel. Dat is mijn inspiratie. Het onvoorspelbare, onbegrijpbare aan mensen is iets wat me triggert en dat probeer ik te verwerken in een scenario.”
Frederike: “Dat is het mooie aan film. Uiteindelijk is het voor mij ook een soort studie over het mens-zijn.”
Una: “Absoluut. Het gaat voortdurend over menselijke relaties en conflicten.”
Frederike: “Elk verhaal wordt persoonlijk als je ermee bezig bent en wanneer ik een film maak, leer ik ook vanalles over mezelf. Zo heb ik net een korte jeugddocumentaire gemaakt die zich afspeelt in de kinderpsychiatrie. Als ik nu terugkijk hoeveel ik daaruit heb geleerd over mezelf, over algemene psychologie en over hoe mensen met elkaar omgaan, hoe hen dat vormt... Dát is zo waardevol aan dit beroep.”
Doen jullie research over jullie onderwerp en personages?
Una: “Ja, dat vind ik heel belangrijk. In de beginfase moet je weten waar je over schrijft. Zonder diepgaande research zou ik mij echt niet comfortabel voelen om te schrijven over bepaalde thema’s.”
Welk advies geven jullie graag mee aan beginnende scenaristen?
Frederike: “Ik denk dat je in de eerste plaats door een ontdekkingsfase heen moet waarbij je jezelf afvraagt: Kan ik dit? Kan ik mezelf disciplineren? Op een gegeven moment moet je jezelf ertoe kunnen bewegen om daadwerkelijk iets te schrijven. Over die drempel raken. Veel mensen zeggen dat ze een goed idee hebben om een film te maken. Maar uiteindelijk moet je het ook gewoon doen. Daarnaast heb je mensen nodig die je vertrouwen geven.”
Una: “En ook: laat je werk zoveel mogelijk lezen. Plant overal zaadjes. Ooit zal dan dat balletje wel beginnen rollen!”
Frederike: “Als je vast zit, vraag dan hulp. Dat is geen schande. Ook moet je openstaan voor feedback. Uiteindelijk draait het om moed en durven springen. Ook al zit je in het beginstadium en twijfel je aan jezelf. Nog een tip die ik zou willen meegeven is: houd het niet bij werken aan één enkel project want de kans is groot dat het project er niet doorkomt. Het is belangrijk om iets achter de hand te hebben om jezelf aan de gang te houden. Dat je niet in een zwart gat valt. Wat mij ook helpt, is dat ik nu tijdens vaste uren op kantoor schrijf. In het begin schreef ik thuis maar had ik geen enkele structuur. Ik denk dat heel veel mensen een beetje een geromantiseerd beeld hebben van het schrijversleven. Dat ze denken dat je het in alle vrijheid overal kan doen met een glas wijn erbij. In de realiteit moet je heel veel discipline hebben. Creëer tijd en ruimte voor jezelf en gun het jezelf ook om dat te blijven doen. Dat geldt trouwens voor heel je carrière.”
Veel mensen zeggen dat ze een goed idee hebben om een film te maken. Maar uiteindelijk moet je het ook gewoon doen.
Is netwerken belangrijk?
Una: “Ja, filmfestivals zijn daar een hele goede plek voor. Maar ik word er wel altijd een beetje kriebelig van. Dan moet je zo'n geconstrueerd praatje doen met mensen. Ik begin al te zweten als ik daaraan denk.”
Frederike: “Ik ervaar dat toch anders. Je hoeft niet als een gek te gaan netwerken. Ik ga naar een festival en dan is het gewoon altijd fijn om iedereen terug te zien. Het gaat er vaak vooral om te zorgen dat mensen weten dat je bestaat en dat je bezig bent. Vergelijk het met Instagram: je passeert af en toe in mensen hun gedachten. Op het moment dat ze dan iemand zoeken, denken ze aan jou. Vaak belt een producer je bijvoorbeeld omdat je de dag ervoor nog een gesprekje had.”
Hebben jullie een ultieme droom?
Una: “Omdat ik momenteel alleen nog maar schrijf, zou ik op een dag heel graag mijn eigen langspeelfilm willen schrijven én regisseren. Maar ik denk dat ik eerst eens ga beginnen met een kortfilm. Om te testen of het echt nog steeds mijn droom is.”
Frederike: “Mijn droom is om projecten te kunnen blijven maken die vanuit mezelf komen, om langspeelfilms te blijven maken en om te blijven groeien. Steeds beter te worden en te leren. Elke keer denken: Wow, what a ride! And onto the next. En dat ik op mijn vijfenzestigste mijn meesterwerk kan maken. Of beter nog: dat ik op mijn tachtigste nog een film kan maken!”